• Home ›
• Nieuws ›
• Formatief evalueren: kijkje in ’t hoofd van de leerling

Geplaatst op 01 september 2021

Ze omschrijft zichzelf als iemand die graag van alles uitprobeert in het onderwijs. Geen van haar lessen Frans is dan ook hetzelfde. Als projectleider formatief evalueren binnen het Beekdal Lyceum is ze helemaal in haar element. Vol enthousiasme deelt ze haar kennis en geeft ze praktische tips!

Hoe is jouw passie voor formatief evalueren ontstaan?
“Sinds ik in 2009 ben gestart bij het Beekdal Lyceum heb ik van mijn teamleider carte blanche gekregen om nieuwe dingen uit te proberen in de klas. Zo rolde ik - in samenwerking met de HAN en tien Beekdal-collega’s - in een pilotklas rondom formatief evalueren. Hiervan werd ik mentor. Ergens onderweg realiseerde ik me: ‘Wauw, ik kan op een heel andere manier lesgeven! Door feedback te geven, vanuit een positieve mindset. Verder kijken dan alleen naar cijfers, maar echt met leerlingen in gesprek gaan en als het ware in hun hoofd kijken.’ Toen was ik om en ben ik er helemaal ingedoken.”

Wat houdt formatief evalueren in de praktijk in?
“Je weet van tevoren wat je je leerlingen wilt laten leren en zij weten dit ook. Je stelt steeds kleine leerdoelen en je doet continu korte steekproeven om snel te kunnen scannen of de leerling de stof begrepen heeft. Dat kan in de vorm van een vraag, een opdracht of bijvoorbeeld een korte quiz. Vervolgens analyseer je heel snel wat de leerling nodig heeft om het leerdoel te bereiken. Zo stel je je les continu bij en help je de leerling stapsgewijs in zijn of haar leerproces. Anders dan in de meer traditionele manier van lesgeven, is feedback geven en ontvangen een onmisbaar element van formatief evalueren. Het belangrijkste: de leerling weet hoe hij of zij verder kan.”

‘Wauw, ik kan op een heel andere manier lesgeven! Door feedback te geven, vanuit een positieve mindset. Verder kijken dan alleen naar cijfers, maar echt met leerlingen in gesprek gaan en als het ware in hun hoofd kijken.’

Kun je een voorbeeld geven van de manier waarop je te werk gaat?
“Zeker! In een 4-vwo-klas was het leerdoel: ‘ik kan een informele brief/mail schrijven’. Om te beginnen heb ik drie, door leerlingen uit een eerder jaar gemaakte, Franse brieven laten zien: een goede, een minder goede en een slechte versie. Vervolgens moesten de leerlingen in duo’s criteria benoemen voor een goede brief. Daarna heb ik de leerlingen drie keer gevraagd een informele mail in het Frans te schrijven. De eerste twee keren mochten ze een kladversie bij me inleveren. Hierop heb ik in kleuren aangegeven welke soort fouten er gemaakt waren: spelling, grammatica en gepaste woordenschat. Op basis van die feedback zagen leerlingen in één oogopslag op welk onderdeel ze de meeste fouten maakten, waardoor ze wisten op welk onderdeel ze nog goed moesten oefenen. Voor de definitieve versies van de eerste twee mails kregen ze een cijfer dat 10% meetelde voor het eindcijfer. De afsluitende toets, waarvoor ze dus al twee keer een mini-toets hadden gemaakt, telde voor 80% mee.”

Hoe vinden leerlingen het om op deze manier les te krijgen?
“In het begin een beetje spannend. Maar inmiddels merken ze dat het eigenlijk heel leuk is om fouten te maken; je leert er namelijk van! Om inzicht te krijgen in de denkwijze achter gemaakte fouten, gebruik ik bijvoorbeeld ‘My Favorite No’: ik leg leerlingen steeds klassikaal een vraag voor waarbij ze hun antwoord op wisbordjes schrijven. Uit alle foute antwoorden kies ik vervolgens “de mooiste”. De betreffende leerling legt dan aan mij en de groep uit waarom hij of zij voor dit antwoord gekozen heeft. Dit geeft mij het inzicht om de stof op een andere manier aan te bieden, zodat de leerling het gaat begrijpen. Bovendien leren de andere leerlingen hier ook van. Er zijn trouwens ook online tools voor anonieme feedback. Mentimeter bijvoorbeeld is geschikt om in de bovenbouw anonieme antwoorden op het bord te laten zien en gelijk feedback te geven.”

Om inzicht te krijgen in de denkwijze achter gemaakte fouten, gebruik ik bijvoorbeeld ‘My Favorite No’: ik leg leerlingen steeds klassikaal een vraag voor waarbij ze hun antwoord op wisbordjes schrijven. Uit alle foute antwoorden kies ik vervolgens “de mooiste”. 

Is formatief evalueren een kwestie van een paar cursussen volgen?
"Absoluut niet. Het vereist echt een heel andere manier van denken en van lesgeven. Professor Dylan Wiliam, de grondlegger van formatief evalueren, vergelijkt het wel met het repareren van de motor tijdens een vlucht: je past nieuwe technieken direct toe in je les en moet daarbij soms buiten je comfortzone gaan om uiteindelijk beter te worden in je vak. Formatief evalueren omvat een heleboel: feedback geven, gedifferentieerd leren, mindset, oplossingsgericht werken en uiteindelijk misschien zelfs wel werken zonder cijfers. Cijfers geven namelijk onvoldoende inzicht in wat de leerling nog moet leren. Alleen is helemaal zonder cijfers werken in de praktijk wel complex, onder andere omdat je ouders ook op de hoogte wilt houden van de vorderingen van hun kind; niet iets om als eerste op te pakken dus.”

“Begin met kleine stapjes. Start met het organiseren van enkele studiedagen over feedback geven. Want zonder feedbackcultuur in de school kun je niet aan formatief evalueren beginnen; de kracht om van en met elkaar te leren staat aan de basis.

Hoe ver zijn jullie op het Beekdal Lyceum met formatief evalueren?
“Steeds meer collega’s raken enthousiast. Inmiddels doen er 26 Beekdal-docenten - zogenaamde FLIO’s, Formatieve Leraren in Opleiding - mee aan een vierjarig HAN-onderzoekstraject in twee verschillende klassen. Vanaf volgend jaar werken we in zogenoemde Teachers Learning Communities (TLC’s) of, zoals ze inmiddels in het Nederlands genoemd worden, professionele leergemeenschappen (PLG). Binnen de sectie Frans doen we komend schooljaar alle tussentoetsen formatief en gaan we bovendien minder toetsen. We geven wel cijfers, maar deze tellen niet mee; ze zijn wel zichtbaar voor ouders en leerlingen. Door formatief te evalueren, weten de leerlingen precies waar ze staan en kunnen ze daarnaar handelen.”

Wat raad je geïnteresseerde collega’s op andere Quadraam-scholen aan?
“Begin met kleine stapjes. Start met het organiseren van enkele studiedagen over feedback geven. Want zonder feedbackcultuur in de school kun je niet aan formatief evalueren beginnen; de kracht om van en met elkaar te leren staat aan de basis. Trek er één tot twee jaar voor uit om deze methodiek in te bedden in je organisatie.”

Wat is jouw ultieme tip voor het opzetten van formatief evalueren op school?
“Doe het niet op eigen houtje, maar verzamel ongeveer acht collega’s die lesgeven aan een zelfde klas en begin gewoon onder begeleiding van een onderwijsexpert. Formatief evalueren leer je echt alleen in een professionele leergemeenschap waarin je elkaar onderling als docenten ook feedback geeft. Hiermee bereik je duurzame resultaten. Niet alleen voor leerlingen, ook voor docenten. Want dat is het leukste: je kan jezelf continu blijven ontwikkelen!”

Handige links rondom formatief evalueren:
Animatie

• Bekijk in 3 minuten wat formatief evalueren inhoudt. Leuke, bondige video!

Boeken

• Voor beginners: 'De toetsrevolutie', René Kneyber  (download hier de gratis PDF)
• Voor beginners en gevorderden: 'Formatief evalueren in de praktijk', Dylan Wiliam & Siobhan Leahy
• Voor gevorderden: ‘Formatief evalueren pocketboek’, handig, praktisch boekje voor docenten die al bekend zijn met de cyclus Formatief Evalueren.

Onderliggende theorie in een notendop (visual)

• De formatieve toetscyclus van Gulikers & Baartman

« Terug naar overzicht