• Home ›
• Nieuws ›
• Groepsdruk op school: samen de code kraken

Geplaatst op 01 oktober 2021

Een lach. Een zwaai. Een groet of een praatje. Wie het Lorentz binnenstapt, weet zich gezien door Yuri Römer. Vroeger gepest, nu stevig in z’n schoenen. Als geen ander herkent de veiligheidscoördinator groepsdruk onder pubers. Hoe ga je daarmee om op school? Een gesprek in de Week Tegen Pesten.

Waarom speelt groepsdruk een grote rol in het tienerleven?
“In de pubertijd ga je op zoek naar jouw identiteit. Hoewel het puberbrein nog in ontwikkeling is, is jouw interne beloningssysteem al volledig voltooid en operationeel. Op de zoektocht naar je identiteit probeer je aansluiting te vinden bij leeftijdsgenoten die dezelfde interesses hebben en jou een goed gevoel geven: het gevoel dat je erbij hoort. In de positieve zin draagt groepsdruk dus bij aan verbinding. Groepsdruk heeft echter ook een andere kant die kan leiden tot buitensluiting en pestgedrag. Sommige leerlingen hebben behoefte aan een bepaalde status en proberen die op alle mogelijke manieren te verkrijgen of te behouden, zelfs wanneer dit ten koste gaat van anderen.”

Hoe herken je de subtiele signalen van groepsdruk?
“Het is van belang alert te zijn op de groepsdynamiek. Wat verandert er in het groepsgedrag wanneer een bepaalde leerling wel of niet aanwezig is? Eén leerling kan namelijk bepalend zijn voor de sfeer in de klas. Het is niet altijd makkelijk om dit in beeld te krijgen; het geven van een inhoudelijk goede les vergt logischerwijs veel aandacht en energie. Om de veiligheid in de klas te borgen, is het belangrijk oog te hebben voor het minder zichtbare; dat wat zich tussen de regels door afspeelt.”

Zie je het creëren van veiligheid vooral als een taak van de mentor?
“Nee, zeker niet! Hoewel de mentor een belangrijke rol heeft binnen deze taak, komt veiligheid op school voort uit eenheid: een synergie tussen de mentor en de docenten, het zorgteam en de veiligheidscoördinator, de directie en het ondersteunend personeel, zoals de conciërges en de schoonmaakmedewerkers. Iedere collega krijgt op een andere manier te maken met de kinderen en leert hen op een andere manier kennen. Wanneer leerlingen ’s ochtends op school komen, hebben ze vaak als eerste contact met de receptiemedewerkers of conciërges. En vaak aan het eind van de schooldag ook. Een veilige school creëer je samen. Het is van belang dat elke medewerker, binnen en buiten de klas, alert is op signalen die het gevoel van veiligheid kunnen beïnvloeden. Alleen dan kun je mijns inziens veiligheid borgen.”

Hoe spreek je een leerling aan op negatief groepsgedrag?
“Laat leerlingen altijd in hun waarde. Spreek hen nooit aan waar klasgenoten bij zijn; dat getuigt niet van respect. Je haalt iemand dan onderuit. Daarnaast creëer je, zowel voor de leerling als voor jezelf, een onveilige situatie. Het openlijk aanspreken van een leerling kan escaleren omdat je bijvoorbeeld net de leider van een groep aanspreekt. Daarmee vergroot je de sociale afstand tussen jou en de leerling. Vaak zijn deze leerlingen in de basis juist heel onzeker en handelen ze vanuit een bepaalde angst. Het gaat om wederzijds begrip. Neem de bewuste leerling apart en ga in gesprek. Beschrijf het gedrag dat hij of zij vertoont. Spreek de leerling puur aan op feiten: ‘Ik zie dat je dit of dat doet. Hoe komt dat?’. Start met open vragen en werk toe naar gesloten vragen. Geef de leerling ruimte om zijn of haar zienswijze te belichten. Zorg er voor dat je uit jouw emotie bent om het gesprek rustig te kunnen voeren.”

Hoe doorbreek je negatieve groepsdruk?
“Je moet de code kraken; dat wat de groep een groep maakt. Dit hangt af van veel factoren en verschilt per situatie en groep door bijvoorbeeld de interesses en achtergrond van leerlingen. Om de code te kunnen kraken, is het van belang dat je de leerlingen (groepsleden) individueel kent. Hierdoor krijg je inzicht in wat hen samenbrengt en belangrijker nog, waar ze zich tijdens en na school mee bezig houden. Ik zeg elk kind gedag. Ik ken bijna elk kind op school van naam. Ik kijk niet naar leerlingen; ik zíe ze. Ik ga met ze in gesprek en luister. Ik onthoud wat ze me vertellen en sta continu aan. Ik kijk en beoordeel, maar véroordeel niet. Ik handel respectvol en mag veel respect terug ontvangen. En ik ben mijzelf, niet meer en niet minder. Dat voelen de leerlingen. Daarom durf ik me binnen zo’n groep te begeven en accepteren leerlingen het wanneer ik iets tegen ze zeg.”

Hoe vergroot je als schoolmedewerker je weerbaarheid?
“Door volledige aanwezigheid. Ik noem dit congruentie; jouw lichaamshouding, gedrag en boodschap dienen hetzelfde doel. Dat kan alleen wanneer je je eigen identiteit omarmt, waardoor je bent wat je zegt en doet. Met het vergroten van de weerbaarheid ontwikkel je een interne rust, waardoor je beter en langer in staat bent om te blijven denken en te kiezen hoe je op een situatie reageert. Voor startende collegae kan dit een uitdaging zijn, omdat zij vaak nog zoekend zijn; zij weten hun identiteit niet altijd te behouden, waardoor emoties hen in hun greep nemen, de congruentie inboet aan kracht en zij niet vanuit hun volledige ‘zijn’ handelen of spreken. Leerlingen voelen dit feilloos aan en testen dit. Het is dus essentieel om in jouw kracht te staan. Volledig te zijn. Je open te stellen in verbinding met anderen. Zo kun je langer respectvol blijven handelen en groepsgedrag beter doorbreken vanuit jouw persoonlijke connectie met de leerling.”

Wat is een weerbare lichaamshouding?
“Een fysiek weerbare houding bestaat in basis uit: jouw knieën licht uit het slot brengen met de voeten op heup-/schouderbreedte, het bekken licht naar achteren kantelen met je schouders naar achteren gedraaid en je kin licht omhoog gericht. Dit noemen we ‘stevig staan’; de basis voor zelfvertrouwen en het fundament van elke weerbaarheidstraining. Op deze manier maak je in jouw lichaam de ruimte om door de buik te ademen zodat je rustig en duidelijk kan spreken. Het ademen via de buik is essentieel; dit brengt ook rust in je hoofd. Hierdoor krijg je overzicht en kun je jouw gevoel afwegen.”

Welke invloed heeft jouw achtergrond op je rol als veiligheidscoördinator?
“Ik kom uit een heel warm nest. Mijn ouders zijn vroeg gescheiden. Ik ben opgevoed door mijn moeder en surrogaatvader. Met beiden had ik een heel goede band; zij stonden altijd voor mij klaar. Op de lagere school en in het begin van de puberteit ben ik een periode lang veel gepest. Regelmatig liep ik huilend naar school en van school weer huilend naar huis. Om mij te wapenen tegen de pestkoppen ben ik in de brugklas van het Lorentz Lyceum gestart met het beoefenen van Wado Ryu Jujutsu Kempo. Onzeker door het pesten wilde ik kunnen vechten; ik trainde op elk vrij moment. Op een gegeven moment merkte ik dat het pesten afnam en ging ik de meer kwetsbare kinderen helpen. Maar dat je kunt vechten (Yuri draagt tegenwoordig een 4e en een 7e zwarte band in Jujutsu, red.) betekent nog niet dat je weerbaar bent. Ik kwam nog steeds in situaties terecht waarin ik te heftig, of niet respectvol naar mijzelf of anderen, reageerde. Verschillende opleidingen (‘docent weerbaarheid’, ‘docent agressieregulatie’, de post-hbo opleiding tot allround trainer weerbaarheid en de opleiding ‘docent gevaarbeheersing’) hebben mij doen inzien dat het anders mag. Tegenwoordig ben ik mij steeds bewuster van wie ik ben, kan ik kiezen hoe ik reageer en probeer ik op een steeds respectvolle manier voor mezelf op te komen. Het lukt niet altijd, maar … steeds beter. En dat, gun ik iedereen.”

Wat wil je tot slot graag meegeven aan je collega’s in het onderwijs?
“Zie jouw leerlingen. Ken jouw leerlingen. Elk moment van de dag is maatwerk. Open jezelf, zet je hersenen, ogen en oren ‘aan’ om zo de waardevolle connectie met de kinderen te maken. Help en informeer elkaar. Of je nu in het zorgteam werkt, je docent of mentor bent, of een ondersteunende functie bekleedt. Draag elkaar op handen, doe het met zijn allen. Samen!”

« Terug naar overzicht